Pszczoły miodne

Pszczoły miodne

„Kiedy pszczoła zniknie z powierzchni Ziemi, człowiekowi pozostaną już tylko cztery lata życia. Skoro nie będzie pszczół, nie będzie też zapylania. Zabraknie więc roślin, potem zwierząt, wreszcie przyjdzie kolej na człowieka…”. Karol Darwin

Pszczoła (Apis) to owad hodowany przez człowieka dla wytwarzanego przez niego miodu i wosku oraz dla zapylania roślin uprawnych. Owad ten należy do rodziny pszczołowatych właściwych. Charakteryzuje ją różnorodne ubarwienie, długośc ciała 7-18 mm, wydłużone i wąskie skrzydła. Kończyny tego owada posiadają tzw. „szczoteczki”, które umożliwiają oczyszczanie swojego ciała z pyłku oraz wpychania go do koszyczków pyłkowych. Oczy pszczoły zbudowane są z rurkowatych fasetek umożliwiających widzenie światła ultrafioletowego. Gruczoły, które produkują wosk umiejscowione są na odwłoku, natomiast żądło znajduje się w tylnej części odwłoka. Pszczoły odżywiają się pyłkami kwiatowymi, nektarem i spadzią.

Pszczoły to owady żyjące w dużych grupach, tworząc pszczele rodziny, w obrębie których panuje organizacja, charakteryzująca się współpracą i podziałem obowiązków. Pszczoły z rodzaju Apis egzystują w zorganizowanych społeczeństwach. Budują z czystego wosku pionowe plastry z obustronnie ułożonymi komórkami, służącymi do wychowu czerwiu i przechowywania pokarmu. Zakładają duże kolonie, które zależnie od gatunku liczą od kilku do 20-80 tysięcy osobników. Życie rodzin pszczelich koordynowane jest dzięki feromonom, regularnym zmianom aktywności gruczołów, porozumiewaniu się za pomocą tańców i wydawaniu dźwięków. Pszczoły wypracowały sposób regulacji temperatury w gnieździe, co pozwala pszczelim koloniom na uniezależnienie się w dużej mierze od warunków zewnętrznych, poprzez co, w klimacie chłodnym przeżywają długie i surowe zimy całe kolonie, a nie tylko pojedyncze osobniki w stanie hibernacji, jak np. u trzmieli.

Społeczność i zadania pszczół podzielone są na poszczególne grupy:
matka – zadaniem tej pszczoły jest składanie jaj. Umożliwia to zbiornik nasienny, w którego napełnianiu bierze udział wielu samców (trutniów). Kopulacja tej pszczoły, odbywa się raz w życiu, podczas lotu godowego, nie później niż do 30 dnia jej życia, odtąd rozpoczyna się tworzenie nowej rodziny. Składa ona 150 tys. jaj. Poza składaniem jaj, jedyną funkcją matki, jest wytwarzanie feromonów, które zachęcają robotnice do opieki nad nią oraz określają chemiczną identyfikację roju. Pszczoły matki żyją do kilku lat.

truteń – pszczoła rodzaju męskiego, której zadaniem jest kopulacja z królową. Pojawiają się w ulu tylko na wiosnę, jest ich w ulu około 2,5 tys. Do czasu lotu godowego pozostają zupełnie bezczynne. Trutnie, które w trakcie lotu zaplemnią królową, giną. Pozostałe wegetują w gnieździe do wczesnej jesieni. Gdy zaczynają się chłody, są przepędzane i w krótkim czasie giną z głodu i zimna. Żyją do 4-5 tygodni.

robotnice – są stałymi mieszkankami ula. Zwykle jest ich około 50 tys. Wykonują określone zadania, tj.: czyszczenie komórek, do których królowa składa jaja; pielęgnowanie larw; wypacanie wosku i budowa plastrów; odbieranie nektaru od robotnic-zbieraczek; stróżowanie u wejścia oraz wentylowanie ula; zbieranie pokarmu (nektaru, pyłku) i wody. Wiele z nich ochrania ul przed innymi owadami. Przez całe życie, robotnice są posłuszne sygnałom chemicznym, czyli feromonom, wydzielanym przez królową. W sześciokątnych komorach plastra znajduje się średnio 6 tys. jaj, 9 tys. larw i 20 tys. poczwarek. Wszystkie te stadia rozwojowe pszczoły są dokarmiane i czyszczone przez robotnice.

Robotnice pełnią rolę zbieraczek, których zadaniem jest wędrowanie po okolicy i poszukiwanie kwiatów nektarowych i pyłkodajnych. Z substancji zawartych w pożywieniu produkują miód oraz wosk. Miód jest gromadzony w plastrach zbudowanych z sześciokątnych woskowych komórek. Natomiast wosk stanowi materiał budulcowy. Dojrzały miód zawiera tylko około 18 proc. wody i jest poszywany pokrywką z wosku. Miód pszczoły gromadzą jako zapas pożywienia pozwalający rojowi na przetrwanie okresu braku żywności.

Robotnice żyją 4-24 tygodnie, pszczoły z końca sierpnia do 6 miesięcy. Dzięki specjalnej budowie pszczelego gniazda większość pszczół przeżywa okres zimowy, utrzymywana jest w nim stałą temperatura, w zależności od odległości od ścianek temperatury wynoszą od +10 do + 37 st. C bez względu na temperaturę zewnętrzną.

Gatunki należące do rodzaju Apis

1. Pszczoła wschodnia (Apis cerana Fabr.) – to gatunek pszczoły miodnej. Występuje w południowej i wschodniej Azji. Wyglądem zbliżona jest do pszczół miodnych, które powszechnie występują w Polsce. Owłosienie u tych pszczół występuje na czterech termitach odwłokowych. Apis cerana występuje dziko w środowisku naturalnym, gniazda zakładane są w dziuplach oraz szczelinach między skałami. W przypadku dużego zagrożenia jest w stanie opuścić swoje gniazdo. Posiada dobrą odporność na większość chorób.

  • W jej obrębie rozróżnia się:
  • pszczołę indyjską (Apis cerana indica Fab.),
  • pszczołę indonezyjską (Apis cerana insularis Friese),
  • pszczołę japońską (Apis cerana japonika Rad.),
  • pszczołę chińską (Apis cerana sinensis Smith),
  • pszczołę indochińską (Apis cerana socialis Lepel.),
  • pszczołę ussuryjską (Apis cerana ussuriensis Ław.).

Pszczoła olbrzymia (Apis dorsata Fabr.) – gatunek z rodzaju pszczoły miodnej. Występuje na południu Azji, oraz na obszarach klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Charakteryzuje je jaskrawoczarno-pomarańczowe ubarwienie ciała, skrzydła ma cimne. Pszczoły matki osiągają długość 23 mm, trutnie 17 mm, a robotnice 19-20 mm.

Apis dorsata tworzy gniazda budując pojedynczy plaster na zewnątrz, najczęściej pomiędzy konarami drzew. Osiąga rozmiary 2,5 m x 1,3 m, w jego dolnej części znajduje się czerwie, zaś w górnej gromadzony jest miód. Pszczoła ta nie została udomowiona.

3. Pszczoła karłowata (Apis florea Fabr.) – występuje w południowej części Azji. Jej ubarwienie jest jaskrawe. Pszczoły te budują gniazda na otwartej przestrzeni, przede wszystkim w konarach drzew i mniejszych zaroślach. Droga do gniazd pokryta jest kitem, który stanowi zabezpiecznie przed innymi owadami. Pszczoła udomowiona w niewielkim stopniu.

4. Pszczoła miodna (Apis mellifica L., syn. Apis mellifera L.) – hodowana przez człowieka już w starożytności. Obecnie jest rozpowszechniona niemal na całym świecie. Pszczoły z tego gatunku tworzą, tak zwane roje, które dzielą się na robotnice, trutnie (samce) oraz matkę pszczelą. Charakteryzuje się dużą liczebnością osobników w roju – do 100 tys. Apis mellifica dostarcza wielu surowców wykorzystywanych w przemyśle spożywczym, medycynie: miód, mleczko pszczele, kit i wosk. Nawet jad pszczeli jest wykorzystywany przez człowieka, głównie w leczeniu chorób reumatycznych. Pszczele roje mogą istniec wiele lat. Samice zimują w ulu. Pozbywają się wówczas trutni, a same gromadząc się w kłębie, ogrzewają się wzajemnie i uzyskując wewnątrz kłębu temateraturę 32-36oC. W okresie zimowym w ulu nie ma ani jaj, ani larw, a aktywność pszczół znacznie maleje.

Aleksandra Szymańska