Zgorzel podstawy źdźbła. Jak rozpoznać chorobę?

Zgorzel podstawy źdźbła.

Na obszarach intensywnej uprawy pszenicy i jęczmienia wysiewanych po sobie, zgorzel podstawy źdźbła jest najpoważniejszą i najtrudniejszą do zwalczenia chorobą. Jej sprawcą jest grzyb – Gaeumannomyces graminis. Z uwagi na wzrastający udział w zasiewach pszenicy ozimej i coraz częściej praktykowaną jej uprawę w monokulturze, zwiększa się nasilenie tej groźnej choroby. Jak ją rozpoznać?

Przy dużej presji już jesienią można zauważyć objawy porażenia – ogniska żółknących siewek. Takie osłabione rośliny są mniej tolerancyjne na mrozy, co jest przyczyną przerzedzenia zasiewów na wiosnę. Łan jest rzadszy, rośliny mniejsze. Liście flagowe zwijają się, kłosy bieleją i słabo wykształcają się. Porażone rośliny na skutek infekcji prowadzącej do zniszczenia systemu korzeniowego bardzo łatwo jest wyrwać z gleby.

Zgorzel podstawy źdźbła – czernienie korzeni

Charakterystycznym objawem choroby jest czernienie korzeni. Jesienią pojawiają się czarne plamy. Zainfekowane korzenie z czasem ulegają całkowitemu poczernieniu, które może prowadzić do zupełnej destrukcji systemu korzeniowego. Często grzybnia przenosi się na podstawę źdźbła. W odpowiednich warunkach, przy dużej wilgotności można nawet gołym okiem zaobserwować owocniki grzyba – czarne kuleczki. Zarówno źdźbła, jak i kłosy zainfekowanych roślin mogą z czasem ulec wtórnemu poczernieniu, co jest skutkiem rozwoju grzybów saprofitycznych. Należy jednak pamiętać, że poczernienie korzeni może świadczyć także o występowaniu innych chorób, jak choćby fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła. Dlatego prawidłowe rozpoznanie patogenu może przysporzyć sporych kłopotów.

Zgorzel podstawy źdźbła – infekcja następuje jesienią

Infekcja następuje jesienią. Podczas krzewienia grzyb zasiedla korzenie zarodkowe, wtedy też można zauważyć pierwsze objawy w postaci poczernienia korzeni. Zimą choroba nie rozwija się. Wraz z wiosennym wzrostem temperatury następuje dalsze infekowanie korzeni, w tym okresie porażane są korzenie przybyszowe i rozwijają się czarne nekrozy. W fazie strzelania w źdźbło, przy temperaturach powyżej 10ºC dochodzi do bardzo intensywnego rozwoju choroby i wtórnego zakażenia roślin poprzez kontakty pomiędzy korzeniami. W fazie kłoszenia łatwo zaobserwować nierówny wzrost roślin w łanie, czernienie podstawy pędów i skracanie się liści. Pod koniec kwitnienia bieleją kłosy. Jest to typowy cykl rozwojowy zgorzeli podstawy źdźbła. Choroba atakuje nie tylko pszenicę. Jej objawy na pszenżycie i jęczmieniu są podobne do tych na pszenicy, choć na plantacji jęczmienia trudno jest zaobserwować przedwczesne bielenie kłosów.

Gaeumannomyces graminis występuje w kilku odmianach. Grzyb przeżywa w glebie na resztkach korzeni lub źdźbeł roślin, które uległy infekcji w poprzednim roku. Dlatego też w przypadku uprawy zbóż w monokulturze dochodzi do nagromadzenia się dużych ilości patogenu w glebie i znacznie rośnie ryzyko wystąpienia choroby. Siewki zakażają się w wyniku bezpośredniego kontaktu z zainfekowanymi resztkami. Na ich korzeniach grzyb rozwija się w postaci grubych, brązowych strzępek. Przedostaje się on do walca osiowego, czyli centralnej części korzenia. W sprzyjających warunkach infekcja przenosi się wyżej, na dolne części źdźbła.

Destrukcyjny wpływ zgorzeli podstawy źdźbła na rozwój, wzrost i plonowanie zbóż wynika z upośledzenia lub w skrajnych wypadkach całkowitego zniszczenia systemu korzeniowego. Zainfekowane rośliny są niedożywione, a przez to i mniej odporne na inne czynniki biotyczne i abiotyczne. Plon ziarna w przypadku dużego nasilenia choroby może zostać zredukowany nawet do połowy.

Aby ograniczyć ryzyko pojawienia się tej choroby należałby unikać uprawy zbóż w monokulturze. Jeśli jednak zboża uprawiane są po sobie, to lepiej jest wysiać odmianę jarą po ozimej, gdyż zboża jare z reguły są słabiej porażane przez Gaeumannomyces graminis. Trzeba także zadbać o odpowiednią uprawę roli. Należy przeprowadzać zabiegi umożliwiające szybki i sprawny rozkład resztek pożniwnych (podorywka, gruberowanie, talerzowanie, doprawianie gleby przed siewem).

Nie powinno się dopuszczać do występowania niedoborów składników pokarmowych w glebie i nie dopuszczać do zachwaszczania plantacji, zwłaszcza perzem, na którym przeżywa grzyb – sprawca zgorzeli podstawy źdźbła. Najskuteczniejszą jednak metodą zapobiegania wystąpienia tej groźnej choroby jest zaprawianie ziarna. Jest to jedyny efektywny sposób ograniczania jej rozwoju. Warto zatem zainwestować w skuteczne preparaty przeciwko Gaeumannomyces graminis.

Aktualnie na rynku dostępny jest preparat Latitude 125 FS, który skutecznie chroni korzenie przed infekcją. Jego zaletą jest to, że szybko przenosi się z nasion, a powoli przemieszcza się w glebie. Tworząc strefę ochronną wokół korzeni, ogranicza rozwój choroby. Zwiększa także pobór składników pokarmowych i wody przez korzenie. Należy także pamiętać, iż żaden oprysk w trakcie trwania wegetacji nie ograniczy rozwoju zgorzeli podstawy źdźbła.

Anna Rogowska na podstawie poradnika „Pszenica po pszenicy”